Vì sao tài sản mã hóa chỉ được chào bán và phát hành cho nhà đầu tư nước ngoài?

Thị trường tài sản mã hóa Việt Nam vừa có bước ngoặt lớn với Nghị quyết 05/2025/NQ-CP, mở đường cho một khuôn khổ pháp lý minh bạch. Tuy nhiên, quyết định chỉ cho phép chào bán các sản phẩm này cho nhà đầu tư nước ngoài trong giai đoạn đầu đã thu hút sự chú ý và nhiều ý kiến trái chiều.

Sau nhiều năm tồn tại trong “vùng xám” pháp lý, thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam đã phát triển với tốc độ chóng mặt, nhưng đi kèm với đó là hàng loạt vụ lừa đảo nghiêm trọng. Theo số liệu từ Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao thuộc Bộ Công an, chỉ tính riêng từ đầu năm 2025 đến nay đã phát hiện gần 1.500 vụ lừa đảo qua mạng, gây thiệt hại hơn 1.660 tỷ đồng. Trong đó, các hoạt động liên quan đến giao dịch tiền ảo, tiền mã hóa chiếm tới hơn 1.500 kênh, hội nhóm.

Ông Tô Trần Hòa, Phó Trưởng ban Phát triển thị trường chứng khoán (UBCKNN), lý giải rằng quyết định chỉ cho phép chào bán tài sản mã hóa cho nhà đầu tư nước ngoài là “phương án thận trọng để bảo vệ nhà đầu tư trong nước và giảm thiểu rủi ro”. Mặc dù Việt Nam có khoảng 19-21 triệu tài khoản liên quan đến tài sản số, nhưng ông Hòa nhấn mạnh rằng “năng lực hiểu biết của nhà đầu tư Việt Nam còn hạn chế” trong bối cảnh đã xảy ra nhiều vụ lừa đảo lớn như Antex, Ifan, Pincoin, Sky Mining, Coolcat, Lion Group... gây thiệt hại hàng chục nghìn tỷ đồng.

Theo Nghị quyết 05, tài sản số được định nghĩa là tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự, được thể hiện dưới dạng dữ liệu số. Trong khi đó, tài sản mã hóa là một loại tài sản số sử dụng công nghệ mã hóa để xác thực đối với tài sản trong quá trình tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao. Điểm đáng chú ý là tài sản mã hóa không bao gồm chứng khoán, tiền pháp định và các tài sản tài chính khác.

Một nguyên tắc cốt lõi được Nghị quyết 05 xác lập là “tài sản được mã hóa là cơ sở cho tài sản số”. Điều này có nghĩa mỗi tài sản số được phát hành phải dựa trên một tài sản thực có giá trị tương ứng, như bất động sản hoặc tài sản hữu hình/vô hình đã được thẩm định. TS. Nguyễn Trí Hiếu, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển thị trường tài chính và bất động sản toàn cầu, nhận định đây là nền tảng để đảm bảo tính an toàn, minh bạch và hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư.

Tất cả hoạt động chào bán phải được thực hiện thông qua tổ chức cung cấp dịch vụ do Bộ Tài chính cấp phép, và việc giao dịch, thanh toán tài sản mã hóa phải được thực hiện bằng Đồng Việt Nam. Nhà đầu tư trong nước đang có tài sản mã hóa ở nước ngoài có thể mở tài khoản tại các tổ chức được cấp phép để lưu ký, mua bán, nhưng phải chuyển tài sản về trong vòng 6 tháng kể từ khi tổ chức đầu tiên được cấp phép.

Trong khi cơ quan quản lý nhấn mạnh tính thận trọng, một số chuyên gia lại đề xuất những lộ trình cân bằng hơn. TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, cho rằng: “Nếu chỉ mở cửa ra ngoài, Việt Nam sẽ tự đánh mất tiềm năng nội lực”. Ông đề xuất nên cho phép nhà đầu tư chuyên nghiệp trong nước được tham gia từng bước, với tiêu chí “chuyên nghiệp” có thể mở rộng ngoài kinh nghiệm về chứng khoán, yêu cầu có chứng chỉ, bằng cấp được đào tạo về tài sản số.

Theo TS. Lực, sự thành công của thị trường tài sản số phụ thuộc vào khả năng dung hòa hai yếu tố an toàn và đổi mới. Ông cảnh báo: “Nếu quá thận trọng, Việt Nam có thể bỏ lỡ làn sóng tài chính số toàn cầu; nhưng nếu mở cửa ồ ạt khi hạ tầng và pháp lý chưa sẵn sàng, rủi ro thiệt hại sẽ rất lớn”.

Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam, nhấn mạnh việc phòng ngừa rủi ro và bảo vệ nhà đầu tư phải được đặt lên hàng đầu trong lĩnh vực đầu tư đặc biệt này. Ông đề xuất Việt Nam cần phân loại khách hàng theo năng lực tài chính và mức độ hiểu biết để có cơ chế phù hợp.

Dù được đánh giá là “một bước đột phá” về mặt pháp lý, việc triển khai thị trường tài sản mã hóa vẫn đối mặt với nhiều thách thức cần sớm được tháo gỡ. TS. Nguyễn Trí Hiếu chỉ ra rằng Nghị quyết 05 mới đưa ra định nghĩa, nhưng chưa có quy định cụ thể về những vấn đề then chốt như: tài sản thực sẽ do ai thẩm định, định giá và lưu ký; cơ chế duy trì, quản lý tài sản cơ sở sau khi phát hành; tỷ lệ tương quan giữa giá trị tài sản cơ sở và tài sản số.

Một thách thức khác là khoảng trống về quản lý rủi ro khi tài sản số được giao dịch trên thị trường thứ cấp. Giá thị trường của tài sản số sẽ biến động theo cung cầu, nhưng mối liên hệ giữa giá thị trường và giá trị tài sản thực lại chưa được xác lập rõ ràng. TS. Hiếu so sánh: trong lĩnh vực ngân hàng, tài sản bảo đảm cho khoản vay luôn có tỷ lệ khống chế rõ ràng như tỷ lệ LTV 80% cho bất động sản, nhưng Nghị quyết 05 chưa đưa ra những chuẩn mực tương tự cho tài sản cơ sở của tài sản số.

Để thị trường vận hành an toàn, Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang lấy ý kiến về Dự thảo Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài sản mã hóa. Theo dự thảo, mức phạt tiền tối đa lên đến 200 triệu đồng đối với tổ chức và 100 triệu đồng đối với cá nhân. Các hành vi như chào bán tài sản mã hóa cho đối tượng không đúng quy định, hoặc không công bố thông tin Bản cáo bạch theo quy định, sẽ chịu mức phạt cao nhất.

Quan trọng hơn, dự thảo cũng đề xuất xử phạt nhà đầu tư trong nước nếu giao dịch tài sản mã hóa không thông qua tổ chức cung cấp dịch vụ do Bộ Tài chính cấp phép, với mức phạt từ 10 đến 30 triệu đồng.

Ông Tô Trần Hòa từ UBCKNN chia sẻ tầm nhìn dài hạn: “Sức hấp dẫn của thị trường không nằm ở việc mở cửa ngay, mà ở chất lượng sản phẩm, tính thanh khoản, minh bạch thông tin và độ an toàn của dịch vụ”. Song song với việc thí điểm, các cơ quan quản lý sẽ triển khai chương trình đào tạo, truyền thông về tài chính và tài sản số, giúp người dân hiểu rõ quyền lợi, trách nhiệm và rủi ro khi tham gia thị trường.