200 tỷ USD thuế Trump: Tòa án Tối cao Mỹ sắp định đoạt, doanh nghiệp gấp rút bảo toàn quyền hoàn trả

Cuộc chạy đua với thời hạn thanh lý đã khiến hàng loạt đại gia như Costco, Revlon, Kawasaki phải nộp đơn kiện khẩn cấp trong tháng 12/2025. Mục tiêu: giữ cho cánh cửa hoàn trả hàng tỷ USD tiền thuế luôn mở.

Vào những ngày cuối năm 2025, làn sóng kiện tụng tại Tòa án Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ (USCIT) đã đạt đến đỉnh điểm, khi hàng loạt công ty lớn nhỏ đổ xô nộp đơn để bảo vệ quyền được hoàn trả các khoản thuế quan khổng lồ theo Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA). Động thái này diễn ra ngay trước thềm thời hạn thanh lý (liquidation) quan trọng và trong bối cảnh Tòa án Tối cao (SCOTUS) sắp đưa ra phán quyết định đoạt có thể lật ngược toàn bộ chính sách thuế quan “đối ứng” của Tổng thống Donald Trump.

Câu hỏi lớn nhất hiện nay không chỉ là liệu các mức thuế có bị tuyên bố vi hiến hay không, mà còn là hàng trăm tỷ USD đã thu sẽ được xử lý ra sao – một vấn đề mà ngay cả Thẩm phán Amy Coney Barrett cũng thừa nhận có nguy cơ trở thành “một mớ hỗn độn”.

Thử thách Hiến pháp: Quyền lực Thuế quan nằm ở nhánh nào?

Nguồn cơn của cuộc khủng hoảng pháp lý này bắt nguồn từ loạt sắc lệnh hành pháp vào đầu năm 2025, trong đó Tổng thống Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia và áp đặt các mức thuế quan toàn diện – bao gồm các khoản thu “Ngày Giải Phóng” và thuế riêng biệt lên hàng hóa từ Canada, Mexico, Trung Quốc – dựa trên thẩm quyền từ IEEPA năm 1977.

Đây là một động thái chưa từng có tiền lệ, vì IEEPA vốn được thiết kế để đối phó với các mối đe dọa khẩn cấp bất thường, chứ không phải là công cụ chính sách thương mại thường xuyên.

Tại phiên tranh luận miệng lịch sử ngày 5/11/2025, sự hoài nghi của các thẩm phán Tòa án Tối cao đã bộc lộ rõ rệt. Chánh án John Roberts đã đặt vấn đề trực diện, chỉ ra rằng “công cụ ở đây là áp đặt thuế lên người Mỹ, và đó luôn là quyền lực cốt lõi của Quốc hội”. Ông bày tỏ lo ngại sâu sắc về việc chính quyền Trump đang đòi hỏi một “quyền lực lớn” để áp thuế lên bất kỳ sản phẩm nào, từ bất kỳ quốc gia nào, với bất kỳ mức nào và trong bất kỳ thời gian nào chỉ thông qua một tuyên bố khẩn cấp.

Thẩm phán Amy Coney Barrett cũng đồng thanh, khẳng định Quốc hội đã cố ý ràng buộc quyền khẩn cấp của Tổng thống thay vì mở rộng chúng.

Một yếu tố pháp lý then chốt khác được Thẩm phán Neil Gorsuch nêu ra là “học thuyết các câu hỏi lớn” (major questions doctrine). Học thuyết này yêu cầu Quốc hội phải ủy quyền một cách rõ ràng và không mơ hồ cho những quyết định của hành pháp có tầm ảnh hưởng kinh tế và chính trị khổng lồ. Việc áp dụng IEEPA để tạo ra một hệ thống thuế quan rộng khắp, ảnh hưởng đến hàng trăm tỷ USD thương mại, chính xác là loại vấn đề mà học thuyết này nhắm đến.

Sự hoài nghi từ các thẩm phán then chốt này đã khiến nhiều nhà quan sát, bao gồm các chuyên gia từ SCOTUSblog và các học giả độc lập, dự đoán khả năng Tòa án Tối cao bác bỏ thuế quan lên tới 70-85%, với kịch bản phán quyết 6-3 hoặc thậm chí rộng hơn.

Cuộc chạy đua với đồng hồ thanh lý

Trong khi chờ đợi phán quyết của Tòa án Tối cao, dự kiến vào đầu năm 2026, một cuộc khủng hoảng thời gian khác đã bùng nổ ở cấp độ Tòa án Thương mại Quốc tế. Vấn đề kỹ thuật nhưng sống còn là “thanh lý”.

Theo quy định, các khoản mục nhập khẩu sẽ được “thanh lý” – tức hoàn tất thủ tục hải quan và xác định số thuế phải nộu một cách chính thức cuối cùng – sau 314 ngày kể từ ngày nộp tờ khai. Đợt thanh lý đầu tiên cho các lô hàng chịu thuế IEEPA dự kiến bắt đầu vào đúng ngày 15/12/2025.

Vấn đề nghiêm trọng nằm ở chỗ, một khi đã được thanh lý, quyền đòi hoàn thuế của nhà nhập khẩu sẽ bị thu hẹp đáng kể và trở nên cực kỳ phức tạp. Lo sợ mất đi cơ hội lấy lại số tiền khổng lồ, một liên minh các nhà nhập khẩu đã yêu cầu USCIT ra lệnh tạm đình chỉ việc thanh lý. Tuy nhiên, trong phán quyết ngày 15/12/2025, vụ AGS Company Automotive Solutions et al. v. United States, USCIT đã bác bỏ yêu cầu này.

Dù vậy, phán quyết lại mang đến một tín hiệu tích cực bất ngờ. USCIT khẳng định rằng việc thanh lý không ngăn cản tòa án ra lệnh tái thanh lý (reliquidation) và hoàn trả sau này, nếu Tòa án Tối cao tuyên thuế IEEPA là bất hợp pháp. Lý do then chốt là cam kết công khai từ phía chính phủ, khi Bộ Tư pháp Hoa Kỳ đã tuyên bố trước tòa rằng họ “sẽ không phản đối” việc tòa án ra lệnh tái thanh lý các khoản mục trong các vụ kiện liên quan nếu thuế bị bác bỏ.

Điều này tạo ra một cơ chế bảo vệ rõ ràng cho những doanh nghiệp đã kịp thời nộp đơn kiện. Họ có thể yên tâm rằng cánh cửa hoàn trả vẫn mở. Tuy nhiên, USCIT cũng nhấn mạnh rằng phán quyết không tạo ra cơ chế hoàn trả tự động cho tất cả các nhà nhập khẩu. Những công ty không tham gia kiện tụng sẽ không được bảo đảm, và việc đòi hỏi hoàn thuế qua con đường hành chính thông thường (protest) có thể là không đủ cho một vấn đề hiến định phức tạp như vậy.

Làn sóng kiện tụng, Costco dẫn đầu

Chính nỗi lo về “cánh cửa đóng sầm” đã thúc đẩy một làn sóng kiện tụng chưa từng có trong tháng 11 và 12/2025. Công ty dẫn đầu nổi bật nhất là Costco – nhà bán lẻ lớn nhất tham gia vụ kiện vào thời điểm đó.

Costco đã nộp đơn kiện riêng tại USCIT, yêu cầu tuyên bố thuế IEEPA vi hiến, cấm thu thêm và quan trọng nhất là hoàn trả toàn bộ số tiền đã nộp. Trong đơn kiện, Costco lập luận rằng các mức thuế được áp đặt một cách “hỗn loạn”, gây ra sự biến động cực đoan cho thị trường và hoạt động kinh doanh của họ.

Costco không đơn độc, mà một loạt các tập đoàn lớn khác như Revlon, EssilorLuxottica, và Kawasaki cũng đã tham gia vào các vụ kiện tập thể hoặc đơn lẻ. Theo phân tích từ các hãng luật lớn như Troutman Pepper và Holland & Knight, làn sóng này nhằm tận dụng thời hạn hai năm theo luật định để bảo toàn quyền được hoàn trả.

Các chuyên gia như Giáo sư Marc Busch từ Đại học Georgetown dự đoán sẽ còn nhiều tập đoàn lớn khác theo chân Costco, biến đây thành một trong những cuộc vận động pháp lý tập thể lớn nhất trong lịch sử thương mại Hoa Kỳ.

Kịch bản cho hàng trăm tỷ USD: Hoàn trả toàn bộ?

Nếu Tòa án Tối cao bác bỏ thuế quan, câu hỏi tiếp theo sẽ là: Số tiền khổng lồ đã thu sẽ đi về đâu? Lịch sử pháp lý và các tranh luận tại tòa đã vẽ ra ba kịch bản chính, mỗi kịch bản mang ý nghĩa hoàn toàn khác biệt đối với ngân sách chính phủ và túi tiền của doanh nghiệp.

Kịch bản đầu tiên, được ủng hộ mạnh mẽ bởi các thẩm phán bảo thủ như Neil Gorsuch, Clarence Thomas và chính Amy Coney Barrett, là “Hoàn trả toàn bộ - Biện pháp khắc phục truyền thống”.

Trong một vụ án năm 2022 về phí phá sản, ba vị thẩm phán này đã bất đồng quan điểm với đa số, lập luận rằng “hoàn trả là biện pháp khắc phục truyền thống đối với các khoản phí thu trái pháp luật”. Họ chỉ trích quan điểm đa số khi đó là đang thực hiện “một ca điều trị tủy răng”, cho phép chính phủ giữ lại tiền thu từ một chế độ phí vi hiến. Áp dụng vào vụ thuế quan, lập trường này ủng hộ việc hoàn trả toàn bộ số thuế IEEPA đã thu – một con số ước tính lên tới hàng trăm tỷ USD.

Kịch bản thứ hai, và có lẽ thực tế hơn, là “Chỉ áp dụng cho tương lai”. Đây chính là giải pháp mà đa số 6 thẩm phán đã chọn trong vụ phí phá sản năm 2022 nói trên.

Thẩm phán Ketanji Brown Jackson, viết ý kiến đa số, cho rằng vi phạm ở đây là “sự không thống nhất, không phải mức phí cao”. Nhiệm vụ của tòa là “khắc phục sự chênh lệch” chứ không nhất thiết phải hoàn tiền cho những người đã nộp nhiều. Chính luật sư Neal Katyal, đại diện doanh nghiệp, cũng đề xuất Tòa án Tối cao có thể giới hạn phán quyết chỉ có hiệu lực từ thời điểm đó trở đi, để tránh gây ra một “mớ hỗn độn” hành chính khi phải tổ chức hoàn trả số tiền khổng lồ.

Kịch bản thứ ba là “Hoàn trả có giới hạn qua một Quy trình phức tạp”. Tiền lệ từ vụ United States v. U.S. Shoe Corporation cho thấy ngay cả khi có lệnh hoàn trả, quá trình thực tế cũng có thể kéo dài nhiều năm.

Trong vụ đó, sau khi Tòa án Tối cao tuyên một loại thuế cảng là vi hiến, một thủ tục giải quyết khiếu nại đặc biệt đã được thiết lập và phải mất hai năm để chính phủ hoàn trả 730 triệu USD. Các chuyên gia từ Greenberg Traurig và SCOTUSblog nhận định nếu thuế IEEPA bị bác bỏ, một quy trình tương tự có thể được USCIT thiết lập, nhưng nó sẽ chủ yếu phục vụ những doanh nghiệp đã chủ động tham gia kiện tụng. Chính phủ, thông qua Bộ Tư pháp, cho đến nay vẫn chưa cam kết về một cơ chế hoàn trả hành chính tự động cho tất cả mọi người.

Tác động dây chuyền và cục diện Chính sách Thương mại Mới

Phán quyết của Tòa án Tối cao, dù theo hướng nào, cũng sẽ định hình lại bàn cờ chính sách thương mại Hoa Kỳ. Nếu chính quyền Trump thất bại, điều đó không có nghĩa là kỷ nguyên thuế quan sẽ kết thúc. Nhưng nó sẽ thu hẹp đáng kể con bài trong tay hành pháp. Các phân tích từ Viện Kinh tế Quốc tế Peterson (PIIE) và các hãng luật lớn như Mayer Brown chỉ ra rằng chính quyền có thể chuyển hướng sang các công cụ khác.

Hai lựa chọn khả thi nhất là Mục 301 của Đạo luật Thương mại 1974 (dùng để trừng phạt các hành vi thương mại không công bằng) và Mục 122 của Đạo luật Thương mại 1974 (cho phép áp thuế tối đa 15% trong 150 ngày để điều chỉnh cán cân thương mại thâm hụt). Tuy nhiên, cả hai công cụ này đều có phạm vi và điều kiện áp dụng hẹp hơn nhiều so với việc sử dụng IEEPA một cách rộng rãi.

Một khả năng khác là tăng cường sử dụng thuế quan dựa trên lý do an ninh quốc gia (như thuế thép, nhôm), nhưng điều này cũng đang đối mặt với nhiều thách thức pháp lý và quốc tế.

Đối với các doanh nghiệp nhập khẩu toàn cầu và nhà đầu tư, giai đoạn này đòi hỏi sự theo dõi sát sao và hành động chiến lược. Các chuyên gia khuyến nghị việc đầu tiên là lập bản đồ và lưu trữ hồ sơ tất cả các lô hàng đã nộp thuế IEEPA. Thứ hai, cần theo dõi chặt chẽ ngày thanh lý của từng lô hàng, vì thời hạn khiếu nại hành chính chỉ còn 180 ngày sau ngày thanh lý. Thứ ba, các công ty trong chuỗi cung ứng cần phối hợp với nhà nhập khẩu chính thức (importer of record) – đối tượng duy nhất có quyền trực tiếp yêu cầu hoàn thuế.

Sự kiện này không đơn thuần là một tranh chấp pháp lý về thẩm quyền. Nó là một phép thử quan trọng đối với các nguyên tắc phân chia quyền lực của Hiến pháp Hoa Kỳ trong thời đại toàn cầu hóa đầy biến động.

Phán quyết của Tòa án Tối cao sẽ không chỉ quyết định số phận của hàng trăm tỷ USD tiền thuế, mà còn vạch ra ranh giới rõ ràng cho quyền lực của tổng thống trong việc định hình chính sách thương mại thông qua các tuyên bố khẩn cấp. Dù kết quả có ra sao, một điều chắc chắn là tiếng vang từ vụ án này sẽ còn vang dội trong nhiều năm tới, ảnh hưởng sâu sắc đến mối quan hệ giữa nhánh hành pháp và lập pháp, cũng như cách thức nước Mỹ tham gia vào thương mại quốc tế.